مشکلات اقتصادی که امروزه گریبان‌گیر جامعه و مردم شده است، تقصیر کیست؟ گرانی‌های کمر شکن که زندگی را برای مردم بسیار مشکل کرده است، تقصیر کیست؟ آیا همه مشکلات، ناشی از اقدامات خصمانه غربی‌ها است؟ آیا فقط دولت مقصّر است و تساهل و تسامح او کار را به اینجا رسانده؟ متأسّفانه باید اذعان کرد که این عوامل دست به دست هم داده و موجبات مشقّت و سختی توده مردم را فراهم کرده است، امّا آیا خود مردم در حقّ یکدیگر کوتاهی و ظلم نمی‌کنند؟

از یک طرف تحریم‌های بیگانگان و فشارهای خارجی، از جانب دیگر بی‌برنامگی، سوء مدیریت و ندانم به کاری دولت، مشکلات اقتصادی و گرانی را به وجود آورده، ولی سوء استفاده برخی از تجّار و کسبه نیز باعث تشدید تورّم و گرانی شده و مردم به خصوص قشر متوسط و ضعیف را در مضیقه شدید قرار داده است.

چرا اداره‌های ما کم کاری و بی‌کاری و بدکاری دارند و گره در کار مردم می‌اندازند؟! شلوغی دادگستری به خاطر چیست؟! دادگاهای ما چرا این‌قدر مصیبت برای مردم درست می‌کنند؟! این دعواها و اختلافات برای چیست؟! چرا دروغ و غیبت و تهمت و اهانت و حرمت‌شکنی‌، عادی شده است؟!

آیا با وجود چنین وضعیتی، با حضرت علی«سلام‌الله‌علیه» تناسب داریم؟ چنین روش و منشی در اجتماع، چگونه با سیره و روش رسول اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» و حضرات معصومین«سلام‌الله‌علیهم» سازگار است؟ چنین امّتی چگونه انتظار دارد در قیامت میزان اعمال او، با میزانی به نام علی«سلام‌الله‌علیه» مطابقت داشته باشد؟

وظیفه م?منین در بحران اقتصادی

در شرایطی که جامعه با بحران معیشتی و اقتصادی مواجه است و مردم در تنگنا و مضیقه واقع شده‌اند، همه م?منین وظیفه دارند از همدیگر دستگیری کنند و در حدّ توان، در رسیدگی به مستمندان و به خصوص آبرومندانی که امروزه وضعیت معیشتی نامطلوبی دارند، کوشا باشند. در این شرایط، کوتاهی مسئولان نباید بهانه قرار گیرد و مانع کمک رسانی مردم به همدیگر شود.

چرا اداره‌های ما کم کاری و بی‌کاری و بدکاری دارند و گره در کار مردم می‌اندازند؟! شلوغی دادگستری به خاطر چیست؟! دادگاهای ما چرا این‌قدر مصیبت برای مردم درست می‌کنند؟! این دعواها و اختلافات برای چیست؟! چرا دروغ و غیبت و تهمت و اهانت و حرمت‌شکنی‌، عادی شده است؟!

حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» با آنکه فدک را در اختیار داشتند، ولی خود و خانواده تنها از دسترنج امیرالم?منین«سلام‌الله‌علیه» ارتزاق می‌کردند و همه درآمدهای فدک را صرف امور مسلمین و فقرا و مستمندان می‌کردند. حتّی بعضی از اوقات، غذای مورد نیاز خود را نیز انفاق می‌‌فرمودند، چنانکه قرآن کریم می‌فرماید:

«وَ یطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى‏ حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یتیماً وَ أَسیراً»[انسان / 8]

مسلمانان نمی‌توانند در طول زندگی اینگونه رفتار کنند و البته امیرالم?منین«سلام‌الله‌علیه» نیز چنین چیزی را از شیعیان نخواسته‌اند، بلکه می‌فرمایند:

«أَلَا وَ إِنَّکُمْ لَا تَقْدِرُونَ عَلَى ذَلِکَ وَ لَکِنْ أَعِینُونِی بِوَرَعٍ وَ اجْتِهَادٍ وَ عِفَّةٍ وَ سَدَادٍ»[نهج البلاغه، نامه 45]

حضرت می‌فرمایند: من از حلال نخوردم، شما از حرام نخورید. من گذشت و ایثار و فداکاری کردم و حتّی نان جویی که به آن احتیاج داشتم را به فقرا دادم، شما دست کم به یکدیگر، در حدّ وسع و توان خود کمک کنید.

وقتی کسی می‌تواند به دیگری کمک کند، چرا خوددداری می‌کند؟ چرا بسیاری از جوانان، عزب و مجرّد هستند؟ عزوبت، ننگ جامعه است، چرا هرکس به اندازه‌ای که به فکر فرزندان خویش است به فکر فرزندان بقیه نیست؟ وقتی وضع چنین می‌شود و مردم و مسئولان در زمینه رفع معضلات اقتصادی و رفع عزوبت و بی‌کاری، اقدام نمی‌کنند، گناه و مفاسد اخلاقی فراوان می‌شود و هرکس در ایجاد زمینه گناه و فساد، مقصّر است، در روز قیامت، در دود و آتشی که برای خود فراهم ساخته، گرفتار خواهد شد. قرآن کریم به م?منین سفارش می‌کند که خودشان و اهل و عیالشان را از آتش جهنّم حفظ کنند، امّا در وضع فعلی به این آیه هم عمل نمی‌شود:

«یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ»[تحریم / 6]

حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» با آنکه فدک را در اختیار داشتند، ولی خود و خانواده تنها از دسترنج امیرالم?منین«سلام‌الله‌علیه» ارتزاق می‌کردند و همه درآمدهای فدک را صرف امور مسلمین و فقرا و مستمندان می‌کردند

چرا مردم در امور اخروی زرنگ نیستند؟

بسیار جای تعجب دارد که بسیاری از انسان‌ها نسبت به امور مادی و دنیوی، زرنگی و کیاست خاصی به خرج می‌دهند، امّا وقتی نوبت به بحث آخرت می‌رسد، خود را به جهالت و نادانی می‌زنند و در راه آن قدمی بر نمی‌دارند و در واقع بسیار دچار زیان و خسارت می‌شوند. شیخ بهایی(ره) در مثنوی «نان و حلوا» با زبانی دلنشین و آمیخته با طنز، نصایح اخلاقی و آموزنده‌ای بیان کرده و مردم را به دین‌داری و دوری از دنیاطلبی تشویق نموده است. او در یکی از اشعار آن کتاب، تعبیر زیبایی به کار می‌برد و می‌گوبد:

جمله سعیت بهر دنیای دنی است بهر عقبی، می‌ندانی سعـی چیـست

از پی آن مـی‌دوی از جـان و دل وز پـی این مانده‌ای چون خَر به‌‌گِل

در ره آن مـوشکـافی، ای شقـی در ره ایـن، کُـنـد فـهم و احمـقـی


حتّی گاهی انسان‌ها ندای وجدان و نفس لوّامه خود را با توهمّات و تخیلات، آمال و آروزی بیجا و وعده‌های دست نیافتنی خاموش می‌کنند. باید توجّه داشت که شفاعت، حتمی و یقینی است، امّا اگر کسی بدون تلاش و بدون تناسب عمل، آرزوی برخورداری از شفاعت داشته باشد، آرزوی او بی‌جاست و از توهّم و تخیل سرچشمه می‌گیرد!

برخی از افراد تصوّر می‌کنند که شفاعت یعنی هر کاری خواستند در دنیا انجام دهند و از آخرت خود نگران و بیم‌ناک نباشند، زیرا مدّعی محبّت اهل بیت«سلام‌الله‌علیهم» هستند و ایشان از محبّین خود شفاعت می‌کنند! آری آنان شفاعت می‌کنند، امّا شفاعت شامل حال کسی می‌شود که با ایشان تناسبی داشته باشد. صرف یک ادّعا و شعار که همه غرق گناهیم و یک حسین داریم، کسی مورد شفاعت واقع نمی‌شود، شیعیان باید اعمال خود را با امام حسین«سلام‌الله‌علیه» بسنجند، اگر تناسبی وجود داشت، مشمول شفاعت آن حضرت خواهند شد و الاً درخواست شفاعت بدون تناسب، آنان را به جایی نمی‌رساند.


بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان